Φιλεκπαιδευτικό έργο

Το «Φιλεκπαιδευτικός» στον τίτλο του, το απέκτησε επίσημα στην Έκτακτη Γενική Συνέλευση του Συλλόγου στις 15/12/1935.
Το Φιλεκπαιδευτικό έργο του ο Παναιτωλικός το άρχισε δυναμικά το 1926 με δύο τμήματα και το 1932 με ένα τρίτο:α) Την Παιδονομία, από τον Απρίλιο του 1926 μέχρι τέλους του 1933.

β) Τις Νυχτερινές Σχολές από τον Οκτώβριο του 1926 μέχρι τον Ιούνιο του 1983.

γ) Το Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας, που ιδρύεται στις 14 Νοεμβρίου 1932, με άγνωστη προσφορά.

Από τα τρία τμήματα του Φιλεκπαιδευτικού Παναιτωλικού, η κορωνίδα είναι οι Ν.Σ. με 57 χρόνια λειτουργίας. Το καμάρι του Συλλόγου και της Αγρινιώτικης Κοινωνίας, που το στήριξε όλα τα χρόνια με πάθος. Μπροστάρηδες σ’ αυτή την προσπάθεια οι ευεργέτες Αφοί Παπαστράτου, που δεν έλειπαν από καμία κοινωνική προσφορά.
«Πρώτα η Νυχτερινή Σχολή και μετά όλα τ’ άλλα» ήταν το σλόγκαν κάθε Δ.Σ. του Παναιτωλικού. Αρκετές φορές μάλιστα ο «Π» χρησιμοποίησε τις Ν.Σ. ως ασπίδα, ως άλλοθι, ως πολιορκητικό κριό, αλλά και ως βιτρίνα που πάντα ήταν στολισμένη και ας μην είχε τίποτε άλλο να πουλήσει.
Το σημαντικό αυτό έργο έγινε πανελλήνια γνωστό και τον Παναιτωλικό προσπάθησαν να μιμηθούν μετά από 20-30 χρόνια πρώτα ο Φιλολογικός όμιλος «Παρνασσός» και αργότερα η Εταιρεία Ελληνικών Σπουδών Αθηνών. Η προσπάθεια τους απέτυχε, αφού δεν αγκαλιάστηκε από την κοινωνία.

Τον Σεπτέμβριο του 2005, η νέα διοίκηση της ΠΑΕ Παναιτωλικός, εξήγγειλε ότι το 2006, έτος συμπλήρωσης 80 χρόνων ιστορίας του «Π» θα είναι έτος εορτασμού. Θα γίνουν πολλές εκδηλώσεις σε συνεργασία με τον ερασιτέχνη «Π» και τον Σύλλογο Παλαιμάχων του «Π».
Τότε μου κινήθηκε το ενδιαφέρον για προβολή του Φιλεκπαιδευτικού έργου του «Π». Βέβαια, αυτό αποτελούσε μόνο την αφορμή. Οι αιτίες ήταν άλλες:

α) Η μεγάλη αγάπη μου για τον Παναιτωλικό, β) το ότι δύο αδέλφια μου είναι απόφοιτοι των Ν.Σ. (ένας εκ των οποίων συνέχισε σε νυχτερινό Γυμνάσιο και Λύκειο) και γ) το ότι ο επί πολλά χρόνια δάσκαλος των Ν.Σ. Ευάγγελος Στριμμένος ήταν αδελφός της γιαγιάς μου.
Το 2006 με την συμπλήρωση 80 ετών από την ίδρυση του Παναιτωλικού η εγασία αυτή, σε πρόχειρη μορφή, διανεμήθηκε σε φίλους. Η σημερινή έκδοση γίνεται για την επίτευξη κάποιων στόχων, διακαών πόθων θα έλεγα και σε καμμία περίπτωση για οικονομικό όφελος.
Πρώτος διακαής πόθος είναι η ενεργοποίηση του “Φ”, του Φιλεκπαιδευτικού, που από το 1983 με το τέλος των Νυκτερινών Σχολών παραμένει ανενεργό και πλέον αποτελεί διακοσμητικό στοιχείο στον τίτλο του Παναιτωλικού μας. Προσπάθησα, λοιπόν, με τις μικρές μου δυνάμεις να το κοινοποιήσω στον τύπο ή στους υπέυθυνους, με επιστολές. Ελπίζω κάποτε ο πόθος να πραγματοποιηθεί.
Πριν από 2-3 χρόνια στο Παπαστράτειο Μέγαρο της Γ.Ε.Α. Οι φιλοτελιστές Αγρινίου πραγματοποίησαν έκθεση, όπου παρευρέθη ο γενικός διευθυντής των ΕΛ.ΤΑ.,πατριώτης μας, κος Βασίλης Λούκας. Του παρουσίασα τότε την εργασία μου και του επεσήμανα ότι και ο Παναιτωλικός δικαιούται να περιληφθεί στην ήδη εκδοθείσα σειρά γραμματοσήμων αθλητικών συλλόγων. Είναι αδικία να υπάρχει ο Εργοτέλης και όχι ο Παναιτωλικός. Μου υποσχέθηκε τότε ότι θα περιληφθεί σε νέα σειρά για συλλόγους με ευρύτερη κοινωνική προσφορά. Ακόμη περιμένουμε…
Ας περάσουμε όμως σε εφικτούς πόθους. Επιθυμώ, κάποτε, να γίνει μια γιορτή όχι για την αγωνιστική δράση του ένδοξου Παναιτωλικού μας, αλλά για το φιλεκπαιδευτικό του έργο. Να αφιερωθεί στους 6 φωτισμένους εκπαιδευτικούς του πρώτου Δ.Σ. και να τιμηθούν οι εν ζωή δάσκαλοι των Ν.Σ. Ακόμη να αφιερώσουμε ένα έτος στους ιδρυτές, τους μεγάλους ευεργέτες, τους δωρητές, στον Καλημέρα (Ανδρέα Ζωγράφο) και τόσους άλλους που έκαναν αυτό το σύλλογο λατρεμένο, αγαπημένο και πρώτο πρεσβευτή της πόλης μας.
Έχοντας λοιπόν, σαν οδηγό το θαυμάσιο βιβλίο του Αριστείδη Μπαρχαμπά, για τον Παναιτωλικό, σκέφθηκα να συγκεντρώσω, όσα αναφέρονται διάσπαρτα στη μεγάλη ιστορία του «Π» στο φιλεκπαιδευτικό του έργο. Όμως δεν αρκούσαν αυτά, έτσι άρχισα να ψάχνω και εγώ, εκτιμώντας ακόμη περισσότερο τον μόχθο του. Βρήκα τα Μαθητολόγια και τους Δασκάλους, ολοκληρώνοντας την 57χρονη ιστορία λειτουργίας των Ν.Σ., του Παναιτωλικού.
Περικλής Χ. Χαντζής

1. Η ίδρυση του Παναιτωλικού
1926, 9 Μαρτίου ημέρα Τρίτη και ώρα 5 μ.μ. στο Γυμνάσιο Αγρινίου, ιδρύεται ο Παναιτωλικός Γυμναστικός Σύλλογος Αγρινίου.
Οι παρόντες – ιδρυτές ψηφίζουν το καταστατικό κατ’ άρθρο και στο σύνολό του. Στη συνέχεια εκλέγουν τριμελή επιτροπή από τους Ευθύμιο Χαβέλλα, Γεώργιο Χαντζόπουλο και Εμμανουήλ Θεοδωρόπουλο με σκοπό την εγγραφή μελών και την διενέργεια αρχαιρεσιών.

Οι ιδρυτές αυτοί ήταν:

Ευθύμιος Χαβέλλας- Γεώργιος Χατζόπουλος- Εμμανουήλ Θεοδωρόπουλος – Αθανάσιος Παπασωτηρόπουλος- Νικόλαος Σαραντόπουλος- Διονύσιος Έξαρχος- Ιωάννης Σελιμάς- Ανδρέας Παναγόπουλος- Γεώργιος Στύλιος- Χρήστος Γιάγκας- Λάμπρος Μπούτσος- Νικόλαος Τσιτσιμελής – Γεώργιος Πατσής- Χρήστος Παπαγιάννης- Παναγιώτης Τσιχριντζής – Γεώργιος Αλεξανδρόπουλος.
Το καταστατικό αποτελούμενο από 42 άρθρα ενεκρίθη με αριθμό 200/1926 απόφαση του Πρωτοδικείου Μεσολογγίου στις 17 Απριλίου 1926.
Στις 18 Απριλίου έχουμε Γενική Συνέλευση και αρχαιρεσίες, ενώ στις 21 Απριλίου συγκροτείται το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Παναιτωλικού Γ.Σ. Ας δούμε ποιοι ήσαν:
Πρόεδρος: Ευθύμιος Χαβέλλας- Γυμνασιάρχης
Ταμίας: Γεώργιος Παπαγιάννης – Δικηγόρος
Γραμματεύς: Τηλέμαχος Μπέλλος – Λογιστής Αφών Παπαστράτου.
Α΄ Αντιπρόεδρος : Γεώργιος Τριανταφύλλου – Διευθυντής Υποκ. Εθνικής Τράπεζας.
Β΄Αντιπρόεδρος: Γεώργιος Χατζόπουλος – Κτηματίας.
Έφορος Γυμναστηρίου: Εμμανουήλ Θεοδωρόπουλος- Καθηγητής Γυμνασίου.
Έφορος Γυμναστηρίου: Φωκ. Αθανασιάδης- Μηχανικός του Δήμου.
Έφορος Εσπερινής Σχολής: Σωτήρης Μαρκόπουλος – Καθηγητής Ελληνικού Σχολείου.
Έφορος Εσπερινής Σχολής: Δημήτρης Βρέττας – Καθηγητής Ελληνικού Σχολείου.
Έφορος Παιδονομίας: Αθανάσιος Παπασωτηρόπουλος- Καθηγητής Ελληνικού Σχολείου.
Έφορος Παιδονομίας: Ιωάννης Σελιμάς- Καπνέμπορος.
Μέλος : Ιωάννης Ροντήρης- Καπνέμπορος πρώην Καθ. Ελληνικού Σχολείου.

Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν καθόλου τυχαίοι, ήταν πολίτες υπεύθυνοι και ανήσυχοι γι’ αυτά που γίνονταν στην εποχή τους. Ενεργοποιήθηκαν ιδρύοντας τον Παναιτωλικό, με στόχο την αφύπνιση της Αγρινιώτικης κοινωνίας. Βάλανε σκοπό, μέσω του αθλητισμού και της εκπαίδευσης να κάνουν πράξη το «Νους υγιής εν σώματι υγιεί».
Διανοούμενοι, αλλά και εργάτες συγχρόνως κατάφεραν να ξεριζώσουν την κοινωνική αδιαφορία και με ιδρώτα, κόπους και αγωνία ευτύχησαν να δούνε την ελπίδα τους ν’ ανθίζει.

2. Φιλεκπαιδευτικός
Από το καταστατικό του Παναιτωλικού διαβάζουμε:
ΑΡΘΡΟ 1Ο : Συμφώνως προς τους Νόμους 281 και 2151 περί Σωματείων, οι υποφαινόμενοι ιδρύομεν Σωματείον υπό την επωνυμίαν «Γυμναστικός Σύλλογος Αγρινίου Παναιτωλικός» με έδραν εν τη πόλει τιυ Αγρινίου και σκοπόν την ανάπτυξιν και έντασιν Γυμναστικού και Αγωνιστικού φρονήματος, την Ηθικήν επίβλεψιν και την δυνατήν μετασχολικήν εκπαίδευσιν των ανηλίκων δια Παιδονομίας και Εσπερινών ή Κυριακών Σχολών.
ΑΡΘΡΟ 2Ο (Σκοποί):
α) Ιδρύομεν Γυμναστήριον
β) Αναλαμβάνειν την οργάνωσιν Παιδονομικής Υπηρεσίας Σώματος Προσκόπων και Εσπερινών ή Κυριακών Σχολών.
γ) Τελείν Αγώνες και διοργανώνειν εκδρομάς.
Στη Γενική Συνέλευση 15-12-1935 τροποποιείται το άρθρο 1 και προστέθηκε στον τίτλο – επωνυμία του Συλλόγου η λέξη Φιλεκπαιδευτικός και πλέον γίνεται Γ.Φ.Σ. Παναιτωλικός Αγρινίου.
Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος αναλαμβάνει την Παιδονομική Υπηρεσία από την 1-4-1926 μέχρι τον Οκτώβριο του 1933.
Ιδρύει και λειτουργεί τις Νυχτερινές Σχολές για άπορους μαθητές από το Σχολικό Έτος 1926-1927 μέχρι το Σχολικό Έτος 1982-1983, για 57 ολόκληρα χρόνια.
Στις 14-11-1932 ιδρύει τμήμα Γαλλικής Γλώσσας, χωρίς να γνωρίζουμε άλλες πληροφορίες για την λειτουργία του τμήματος αυτού.
Είναι τεράστια η κοινωνική προσφορά του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου στην πόλη του Αγρινίου. Χιλιάδες παιδιά τελείωσαν το Δημοτικό Σχολείο και έμαθαν γράμματα στις Νυχτερινές Σχολές του Παναιτωλικού.
Πρώτα η Σχολή και μετά όλα τ’ άλλα, ήταν ο στόχος κάθε διοίκησης. Ίσως μάλιστα να είναι και μοναδικό φαινόμενο παγκόσμια, Αθλητικός Σύλλογος να είναι Φιλεκπαιδευτικός με τόσο πλούσιο έργο.

Τα δύο πρώτα άρθρα από το πρώτο καταστατικό του Γ.Φ.Σ. Παναιτωλικός

3. Η Παιδονομική Υπηρεσία (Π.Υ.)
Την εποχή που ιδρύθηκε ο Παναιτωλικός (1926), ο αναλφαβητισμός ήταν η ανίατη ασθένεια, για την πλειοψηφία του Αγρινιώτικου λαού. Η φτώχεια κυρίως, αλλά και η μορφή της γλώσσας – υπερκαθαρεύουσα – απωθούσε τους νέους από τα σχολεία.

(Ο Παιδονόμος του Γ.Φ.Σ. Παναιτωλικός σε σκίτσο του Δημ. Ανδρικόπουλου)

Η ανυπακοή στους νόμους, η καταστρατήγησή τους από τους ισχυρούς, η κλεψιά και τα διάφορα εγκλήματα είχαν γίνει τρόπος ζωής και οι νομοταγείς πολίτες αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα με την κατάσταση που επικρατούσε.
Η πολιτεία, για να προφυλάξει την νεολαία, από τις καταστροφικές συνήθειες παράλληλα στο παιδαγωγικό της σύστημα καθιέρωσε την «Επιτήρηση των νέων εκτός σχολείου, Για την ευταξία αυτών στην κοινωνία». Έτσι, λοιπόν, δημιούργησε τον Παιδονόμο.
Ο Διδασκαλικός Σύλλογος, έως τον Μάρτιο του 1926 είχε το τμήμα Παιδονομίας, υπό την εποπτεία του. Όμως το οικονομικό βάρος ήταν δυσβάστακτο, για το ασθενικό τους ταμείο. Η ίδρυση του Φιλεκπαιδευτικού Παναιτωλικού, που προέβλεπε Παιδονομική Υπηρεσία, τους έδωσε χαρά μεγάλη. Έτσι στις 31 Μαρτίου 1926 εγκατέλειψαν την υπηρεσία αυτή.
Ο Παναιτωλικός στη συνεδρίαση του Δ.Σ. στις 22-4-1926 και σε εκτέλεση του καταστατικού του (άρθρο 2- παράγραφος β) αναλαμβάνει την διαχείριση του Παιδονομικού Ταμείου από την 1-4-1926 καθορίζοντας και τα καθήκοντα των παιδονόμων.
Ο Παιδονόμος δεν ήταν εκπαιδευτικός, ήταν το εκτελεστικό όργανο της τότε εκπαιδευτικής πρακτικής και το σύστημα, τον ήθελε μπαμπούλα. Ήταν δημιούργημα των καιρών, λοιπόν.
Η θωριά του Παιδονόμου, προξενούσε τρόμο στο παιδομάνι της εποχής. Η επιβλητική παρουσία του ξεχωριστή. Ο τρίμετρος βούρδουλας έκανε «στράκ» στον αέρα, όταν ξεδιπλωνόταν για να «χαϊδέψει» τους απείθαρχους μαθητές.
Πολλές φορές οι παιδονόμοι, από υπερβάλοντα ζήλο κακομεταχειρίστηκαν μαθητές και καταγγέλθηκαν από γονείς – κηδεμόνες για την συμπεριφορά τους. Όσοι έζησαν την εποχή εκείνη ομολογούν πολλά κωμικοτραγικά περιστατικά, αλλά και αρκετά θετικά που πρόσφερε ο θεσμός.
Αξιοπερίεργο ήταν το πάθος του Δ.Σ. του Παναιτωλικού, για την τέλεια εμφάνιση του Παιδονομικού Τμήματος. Οι παιδονόμοι φορούσαν ειδική στολή με πηλίκιο. Στο χιτώνιο υπήρχαν τα γράμματα Γ και Σ (Γυμναστικός Σύλλογος) και στο πηλίκιο Π και Υ (Παιδονομική Υπηρεσία).

(Ο παιδονόμος Κων/νος Ανδρώνης με το γιο του.)

Αυτοί οι αξέχαστοι τύποι, που στην εποχή τους έγραψαν την δική τους ιστορία ήταν: Σταύρος Αντάρτης, Ελ. Κανταρέλλος, Δημ. Σίντρος, Σαλμάς, Κουτλιάς και Κων. Ανδρώνης.
Τον Οκτώβριο του 1933, μετά από καταγγελίες για πλημμελή λειτουργία της Παιδονομικής Υπηρεσίας και ότι είναι ξεπερασμένο σύστημα διαπαιδαγώγησης των νέων, ο Παναιτωλικός καταργεί την Υπηρεσία αυτή.
Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αγρινίου αναλαμβάνει την Υπηρεσία αυτή ορίζοντας το Διοικητικό Συμβούλιο της Παιδονομικής Υπηρεσίας, από δύο Δημοτικούς Συμβούλους, έναν του Παναιτωλικού έναν της ΧΕΝ και έναν του Συλλόγου Πολυτέκνων. Η Υπηρεσία λειτουργεί για λίγο διάστημα και καταργείται οριστικά το 1934 ως βάρβαρο και αναχρονιστικό σύστημα.

 

4. Η Γαλλική Γλώσσα
Στη Γενική Συνέλευση το Νοέμβριο του 1932 το Δ.Σ. του Παναιτωλικού αποφασίζει την ίδρυση τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και δημοσιεύει στις εφημερίδες την παρακάτω ανακοίνωση:
ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΟΣ Γ.Σ.
Ο Παναιτωλικός Γ.Σ. Αγρινίου εν τη προσπάθειά του όπως η εκμάθησις της γαλλικής γλώσσας καταστεί προσιτή εις πάντας, ιδρύει από της προσεχούς Δευτέρας 14 τρέχοντος και ώραν 6ην μ.μ. εν τη νυκτερινή σχολή των απόρων τα εξής τμήματα, ανά τρεις ώρας την εβδομάδα:
α) Τμήμα Α διά αρχαρίους
β) Τμήμα Β διά έχοντας μερικάς γνώσεις της γαλλικής
γ) Τμήμα Γ δια τους έχοντας αρκετάς γνώσεις και επιθυμούν να τελειοποιηθούν
δ) Ιδρύονται οσαύτως ιδιαίτερα τμήματα διά δεσποινίδας
Η διδασκαλία θα γίνεται παρά του καθηγητού της γαλλικής του εντάυθα γυμνασίου κ Αλεξ. Παπαδοπούλου. Δίδακτρα ορίζονται 100 δρχ. το μήνα προπληρωτέα.
Ελπίζομεν ότι η νεολαία της πόλεως θα εκτιμήσει δεόντως την πρωτοβουλία ταύτην του Συλλόγου και θα σπεύσει να επωφεληθεί της μοναδικής ταύτης ευκαιρίας. Διά περισσότερας πληροφορίας και εγγραφάς οι επιθυμούντες θα απευθύνονται προς τον κ. Αλεξ. Παπαδόπουλον ή εις το Γραφείον του Συλλόγου.

Το Δ.Σ. του Συλλόγου

Δεν γνωρίζουμε περισσότερα για την τύχη του παραπάνω τμήματος. Ίσως τα δίδακτρα ήταν υψηλά και μικρή η συμμετοχή, πάντως τα γαλλικά “δεν περπάτησαν” στο Αγρίνιο. Εν τούτοις αν σκεφτούμε το έτος (1932) η προσπάθεια και η απόφαση του Δ.Σ. ήταν μεγαλειώδης και πρωτοποριακή.

5. Οι Νυχτερινές Σχολές
Οι Νυχτερινές Σχολές (Ν.Σ.) του Παναιτωλικού άφησαν και έγραψαν μεγάλη ιστορία. Λειτούργησαν από το Σχολικό Έτος 1926-1927 μέχρι το 1982-1983, 57 ολόκληρα χρόνια.
Χιλιάδες άπορα, εργαζόμενα Αγρινιωτάκια και όχι μόνο πήραν Απολυτήριο Δημοτικού Σχολείου από τις Ν.Σ.
Δέκα μήνες μετά την ίδρυση του Παναιτωλικού το Δ.Σ. του Συλλόγου στις 4-12-1926 σε σύσκεψη στο Δημαρχείο υπό του κ. Δημάρχου, των Προέδρων διαφόρων σωματείων και των λοιπών αρχών της πόλης, αφού άκουσαν από τον εισηγητή τις θέσεις του Παναιτωλικού Γ.Σ. ίδρυσαν την «Εσπερινή Σχολή εργαζομένων ανηλίκων παίδων του Παναιτωλικού Γ.Σ.»
Ταυτόχρονα ενέκριναν τον κανονισμό λειτουργίας των Ν.Σ. ενώ ο κ. Δήμαρχος υποσχέθηκε οικονομική ενίσχυση του Συλλόγου για τον ιερό αυτό σκοπό.
Η κοινωνία του Αγρινίου αγκάλιασε τις Ν.Σ. και οι οικονομικά ισχυροί πολίτες συνέδραμαν αρκετές φορές τον Παναιτωλικό οικονομικά, με πρώτους και καλύτερους τους Αφους Παπαστράτου.
«Πρώτα οι Σχολές και μετά όλα τ’ άλλα» ήταν το σύνθημα των Διοικήσεων του Παναιτωλικού. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στο πρώτο Δ.Σ. του Παναιτωλικού και θα καταλάβουμε το σύνθημα, 6 από τα 12 μέλη είναι εκπαιδευτικοί, καθηγητές.

“Παναιτωλικού” Γυμναστικού Συλλόγου Αγρινίου
Εσπερινή σχολή εργαζόμενων ανήλικων παίδων
Γενικός Κανονισμός

1.Ιδρύεται εσπερινή σχολή διά τους αναλφάβητους ή μη κεκτημένους απολυτηρίου 6ης Τάξεως Δημοτ. Σχολείου, ανηλίκους παίδας τους μη δυναμένους να φοιτούν εις τα σχολεία της ημέρας ή μη υποχρέους εις φοίτησιν.
2.Το διδακτικόν προσωπικόν της σχολής είναι τακτικόν επί πληρωμή και έκτακτον εκ των δωρεάν προσφερομένων καθηγητών και διδασκάλων ενταύθα.
3.Η τακτική είναι διά την διδασκαλίαν της αναγνώσεως, γραφής και αριθμητικής, ή δ’ έκτακτη και διά ταύτα και διά τα λοιπά εγκύκλια μαθήματα κατά τας εκάστοτε ανάγκας
4.Το πρόγραμμα των μαθημάτων συντάσσεται υπό των διδασκόντων εν συνεννοήσει μετά των εφόρων και υπόκεινται εις την έγκρισιν του Δ. Συμβουλίου δυναμένου να τροποποιή τούτο
5.Η διδακτέα ύλη θέλει κανονίζεται κατά το δυνατόν επί τη βάσει του επισήμου προγράμματος συντάσσεται δε και εγκρίνεται κατά τα εν τω ανωτέρω άρθρω αναφερόμενα
6.Της εσπερινής Σχολής η τήρησις των βιβλίων, ήτοι καταλόγων μαθητών, μαθητολογίου και διδασκομένης ύλης ανήκει εις τους τακτικούς δασκάλους η άμεσος εποπτεία και τους εφόρους. Κατά το καταστατικόν του Συλλόγου και εις επίτιμον εφορία συγκροτουμένην εκ παντός αδικακρίτως φύλου, δεικνύοντος έμπρακτον ενδιαφέρον διά την πρόοδον της Σχολής μετ΄απόφασιν του Διοικ. Συμβουλίου.
7.Ειδικός κανονισμός συντασσόμενος υπό της εφορίας και εγκρινόμενος υπό του Συμβουλίου θέλει προβλέψει διά την λειτουργίαν των Νυκυ. Σχολών λεπτομερείας ή και διά την τάξιν και πειθαρχίαν των μαθητών. Ο κανονισμός ούτος εγκριθείς τίθεται εις εφαρμογήν από σήμερον

ΠΡΑΚΤΙΚΟ
4 Δεκεμβρίου 1926
Τό Διοικητικόν Συμβούλιον του “Παναιτωλικού” συνεκρότησεν εν τη αιθούση του δημαρχείου σύσκεψιν υπό του κ. Δημάρχου, των προέδρων των διαφόρων σωματείων και των λοιπών της πόλεως αρχών, κατά την οποίαν ο πρόεδρος και ο Γραμματεύς του Συλλόγου, ωμίλησαν, αναπτύξαντες τον ιερόν σκοπόν των Νυκτερινών Σχολών και τα μέτρα τα οποία δέον να ληφθώσιν διά την ευδοκίμησιν τούτων. Ο δε κ. Δήμαρχος εγερθείς συνεχάρη τον Σύλλογον διά την πρωτοβουλίαν αυτού και ανεκοίνωσεν ότι διά την κάλυψιν της δαπάνης της λειτουργίας των Νυκτερινών Σχολών ο Δήμος Αγρινίου προσφέρει δρχ. 6.000 χιλ. Οι δε Αφοι Παναγόπουλοι δρχ. 3.000 χιλ.
Επιπροσθέτως ελήφθη απόφασις όπως τα διάφορα σωματεία της πόλεως συνεισφέρουν προς τον σκοπόν αυτόν. Δία την διδασκαλίαν εν αυταίς εγκρίνεται ο διορισμός των υπό του Διδασκαλικού Συλλόγου υποδειχθέντων κ.κ. Π. Μάλαινου και Γ. Οικονομίδη διδασκάλων με μηνιαίον μισθόν 400 δρχ. Ακολούθως δε διά την ενίσχυσιν των νυκτερινών Σχολών ενεγράφησαν ο μεν κ. Έξαρχος διά 500 δρχ. Εφάπαξ ο δε κ. Παπαπέτρος διά δρχ. 200 εφάπαξ και ο Μιχαήλ Κατσαρός διά δρχ. 500. Ενέκριναν δε πίστωσιν 450 δρχ. διά αγοράν ανθρακασβεστίου και 250 δρχ. Διά αγοράν λαμπών διά τον τρέχοντα μήνα προς φωτισμόν των Σχολών. Ο πρόεδρος υπέβαλε προς έγκρισιν τον εξής Γενικόν κανονισμόν όστις και ενεκρίθη.

Ας δούμε, όμως τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα, που αφορούν στις Ν.Σ., για να αντιληφθούμε το μέγεθος του φιλεκπαιδευτικού έργου του Παναιτωλικού. Τα περισσότερα εξ’ αυτών σταχυολογήθηκαν από το βιβλίο του Αριστείδη Μπαρχαμπά.
1927: Στις 7 Ιανουαρίου στον απολογισμό του έτους 1926 ομόφωνα ανακηρύχθηκαν ευεργέτες οι:
Δήμος Αγρινίου δια ποσόν 5.000
Αφοί Παπαστράτου δια ποσόν 20.000
Αφοί Παναγόπουλοι δια ποσόν 3.000
Αφοί Παπαπέτρου δια ποσόν 2.000
Δωρητές οι:
Γ. Τριανταφύλλου δια είδη παιδειών υπέρ χιλίων.
Σ. Καββαδίας δια είδη και τον αυτόν λόγον
Ε. Περιβολαρόπουλος δια ποσόν 1.000 δρχ.
Αφοί Γιάγκα δια ποσόν 1000 δρχ.
Κοινότης Σμολιάνων δια ποσόν 1000 δρχ.
Απ. Χατζόπουλος δια ποσόν 1090 (Έσοδα κινημ. Παράστασης)
 Καθιερώνεται ο ετήσιος χορός του Παναιτωλικού υπέρ των Ν.Σ. να γίνεται την Τσικνοπέμπτη, ο οποίος για πολλά χρόνια θα αποτελεί κοσμικό γεγονός για την πόλη μας. Τα έσοδα 11.000 θα διατεθούν για την ισοπέδωση του Γυμναστηρίου.
 Το Δ.Σ. ζητά άδεια από τον Μητροπολίτη Αιτωλ/νίας Κωνσταντίνο για έρανο στις εκκλησίες υπέρ των Ν.Σ.
 Τον Ιούνιο στο Παρθεναγωγείο (4ο Δημοτικό) γίνονται εορταστικές εκδηλώσεις για τη λήξη του σχολικού έτους 1926-1927 των Ν.Σ. με πρόεδρο τον Μητρ. Κωνσταντίνο. Παρούσα όλη η κοινωνία της πόλης.
Τα παιδιά παραλαμβάνουν ρουχισμό και υποδήματα που αγοράσθηκαν από έρανο στη πόλη. Βραβεύθηκαν δε οι τρεις καλύτεροι μαθητές από κάθε τάξη. Στις απαγγελίες ποιημάτων ηλικιωμένος μαθητής μουστακοφόρος απαγγέλλει το ποίημα «εγέρασα μωρέ παιδιά». Χειροκροτήματα και γέλια από το ακροατήριο, για την σύμπτωση μαθητού και ποιήματος.
 Αρχές Δεκεμβρίου ξεσπά κοινωνική ταραχή, όταν ο Διευθυντής του Α΄ Δημοτικού κλείνει τις πόρτες στη Ν.Σ. Μετά από 20 μέρες κατόπιν διαβουλεύσεων και πολιτικών παρεμβάσεων τα μαθήματα αρχίζουν πάλι με τον όρο ο Παναιτωλικός να πληρώνει τις φθορές καθώς και τα έξοδα καθαριότητας.
 Τα Χριστούγεννα περιφέρεται ο δίσκος στις εκκλησίες και οι Αγρινιώτες δείχνουν τα Φιλεκπαιδευτικά τους αισθήματα, υπέρ των Ν.Σ.
Για λόγους πρωτόγνωρους, αφού τα ποσά είναι μεγάλα για την εποχή και με αυτά πληρώθηκε ο εργολάβος Γούναρης για την κατασκευή της βορινής τοιχοποιίας, που υπάρχει ακόμη, θα αναφέρουμε την συμμετοχή κάθε ενορίας.
Ενορία Αγίου Κων/νου 1.236,90 Δρχ.
Ενορία Αγίου Δημητρίου 1.368,80 Δρχ.
Ενορία Αγίου Γεωργίου 1.406,75 Δρχ.
Ενορία Αγίου Χριστοφόρου 2.244,65 Δρχ.
Ενορία Αγίας Τριάδας 2.924,30 Δρχ.
Ενορία Μητροπόλεως (Ζ. Πηγής) – (Δεν αναφέρεται ποσό)

Εξετάσεις της Ν.Σ. στην αίθουσα του Παρθεναγωγείου (1927)
1928: – Τον Νοέμβριο καθιερώνεται ο ετήσιος έρανος υπέρ των Ν.Σ. με την βοήθεια των Κυρίων της «Φιλοπτώχου Αδελφότητας» να γίνεται στις 6 Ιανουαρίου (Θεοφάνεια).
1929: – Τον Μάιο πραγματοποιείται συναυλία στο Γυμναστήριο (Γήπεδο) του Ευαγ. Πλουμιστού δωρεάν υπέρ των Ν.Σ., που απέδωσε 5.425 δρχ.
1930: – Η Γενική Συνέλευση ανακήρυξε ομόφωνα ευεργέτη τον Επαμ. Παπαστράτο για 10.000 δρχ. ενίσχυση και τον Ι. Ν. Αγίας Τριάδας Δωρητή για 1000 δρχ. υπέρ των Ν.Σ.
– Μεγάλο πρόβλημα με την Ελληνική Γλώσσα στη χώρα μας. Μαίνεται ο πόλεμος μεταξύ των Μαλιαρών (Δημοτικιστών) και των Φαναριατών (καθαρευουσιάνων). Ο Διευθυντής της Ν.Σ. συνιστά στο Δ.Σ. του Παναιτωλικού την «Αλλαγή των Αναγνωστικών …. Δύσκολων για την αντίληψιν των μαθητών». Η απάντηση του Προέδρου Εμ. Θεοδωρόπουλου (Γυμνασιάρχη): «Τα βιβλία είναι εκ των εγκεκριμένων υπό του Υπουργείου Παιδείας δια τα εξατάξια Δημοτικά Σχολεία».

1933: – Το Δ.Σ. του Παναιτωλικού με έγγραφό του ζητά από το Σύλλογο Ιδιωτικών Υπαλλήλων ονομαστικό κατάλογο, όσων δεν έχουν απολυτήριο Δημ. Σχολείου και τους καλεί να εγγραφούν στις Ν.Σ.
– Στις 17 Σεπτεμβρίου ξεσπά μέγα ζήτημα με την δημοσιοποίηση στην εφημερίδα «Τριχωνίς» αίτησης προς το Δημοτικό Συμβούλιο Πολιτών Αγρινίου (την κατέθεσε ο θεολόγος κ. Τάκης Βρέττας εν αγνοία του προέδρου της ΧΕΟΑ κ. Παπαγιαννόπουλου), όπως μεταβιβασθεί η εποπτεία και η διαχείριση των Ν.Σ. από τον Παναιτωλικό στην Χριστιανική Ένωση Ορθοδόξων Αγρινίου. Οι λόγοι που επικαλούνται για τούτο είναι:
α) Οι Αθλητικοί Σύλλογοι της πόλεως βρίσκονται σε διάλυση
β) Η Χ.Ε.Ν. έχει ασυγκρίτως ανώτερα έμψυχα και υλικά κεφάλαια.
γ) Ο Παναιτωλικός κατάντησε φυτώριο Κομμουνισμού.
Ο Παναιτωλικός καταφεύγει στα Δικαστήρια και απαντά με ανακοίνωση που δημοσιεύεται στην ίδια εφημερίδα, στις 24/9/1933.
Μετά από δύο Δημοτικά Συμβούλια, που ασχολούνται με το μέγα αυτό θέμα, αποφασίζει (πράξη 158), ότι καλώς οι Ν.Σ. λειτουργούν υπό την προστασίαν του Παναιτωλικού και να παραμείνουν εις αυτόν καθώς και η εισφορά του Δήμου να συνεχισθεί. Στο Δημοτικό Συμβούλιο διαβάστηκε η επιστολή του προέδρου της ΧΕΟΑ προς τον Παναιτωλικό που αποδοκίμαζε την κίνηση του κ. Βρέττα και η επιστολή του προέδρου του Εμπορικού Συλλόγου, ο οποίος δήλωνε πως δεν υπέγραψε την αίτηση της κίνησης αυτής.

1935: Η Γενική Συνέλευση στις 15 Δεκεμβρίου αποφασίζει:
α) Ο πρωταρχικός σκοπός του Συλλόγου οι Ν.Σ. να συνεχίσουν να λειτουργούν μ’ οποιοδήποτε κόστος.
β) Τροποποίηση του άρθρου 1ου με την προσθήκη της λέξης «Φιλεκπαιδευτικός».
1936: – 9 Φεβρουαρίου πραγματοποιείται ο ετήσιος χορός του Παναιτωλικού υπέρ των Ν.Σ. με μεγάλη επιτυχία. Από τα έσοδα αγοράζονται πηλίκια για τους μαθητές που στην ταινία αναγράφεται το όνομα της Σχολής για προπαγάνδα. Ετοιμάζονται για την 4η Αυγούστου.
1939: – 8 Γενάρη επιστολή του Δ.Σ. του Παναιτωλικού προς τον Διευθυντή του υποκ. της Τράπεζας της Ελλάδος, για αγορά υποδημάτων σε 74 παιδιά – μαθητές της ορφάνιας των Ν.Σ.
– Τον ίδιο μήνα ο Διευθυντής των Ν.Σ. παρακαλεί να διορισθεί και άλλος δάσκαλος, αφού οι εγγραφέντες είναι 81!
– Ο υπουργός παιδείας Σπέντζας, γαμπρός του Αγρινιώτη Καπνέμπορα Μαργαρίτη ενισχύει τον Παναιτωλικό για το Φιλεκπαιδευτικό του Έργο με το ποσό των 50.000 δρχ. και το Δ.Σ. τον ανακηρύσσει μέγα ευεργέτη.
– Ο Παναιτωλικός για τον διορισμό των δασκάλων ζητούσε την υπόδειξη του Διδασκαλικού Συλλόγου, τώρα απαιτούνταν και η γνώμη της χωροφυλακής, για τα κοινωνικά φρονήματα των εκπαιδευτικών.
1940: – Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, 28 Οκτωβρίου η Ιταλία εισβάλλει στην Ελλάδα. Από 120 μαθητές το προηγούμενο Σχολικό έτος εγγράφονται μόνο 20 παιδιά. 1940-1944: Ο πόλεμος μαίνεται, κατοχή, η Νυχτερινή Σχολή δεν λειτουργεί. Τον Οκτώβριο του 1944 έχουμε άνοιξη, φεύγουν οι κατακτητές!
1945: – Στις εκλογές του Παναιτωλικού μετά την απελευθέρωση, το νέο Δ.Σ. ανακήρυξε επίτιμα μέλη του Συλλόγου, για τις πολύτιμες υπηρεσίες τους τις αθλήτριες του Χαρά Καββαδία και Ευτυχία Δανέλλη και τους ανέθεσε να συγκροτήσουν επιτροπή στην Αθήνα για έρανο υπέρ των Ν.Σ.
– Τον Οκτώβριο στις Ν.Σ. εγγράφονται όλες οι ηλικίες, 349 μαθητές (αριθμός ρεκόρ) εκ των οποίων 102 γυναίκες.
1946: – Για να μη κάνουν απουσίες οι μαθητές της Ν.Σ., ο Παναιτωλικός τους δελεάζει: «Όποιος μαθητής, δεν απουσιάζει από τα μαθήματα θα μπαίνει δωρεάν στο γήπεδο». Από τότε εφοδιάζει με ταυτότητες για δωρεάν είσοδο. Το μέτρο βρίσκει ανταπόκριση, γεμάτα τα θρανία και ανυπομονησία, πότε θα’ρθει η Κυριακή, να πάνε στο γήπεδο να δουν το καμάρι τους, τον Παναιτωλικό.
– Ο Παναιτωλικός στέλνει έγγραφο στην Χωροφυλακή, να παρέμβει σε γονείς – κηδεμόνες – εργοδότες, να αφήνουν ελεύθερα τα παιδιά, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τα μαθήματά τους στην Ν.Σ.

1949: – Το Δ.Σ. του «Π» στέλνει επιστολές στους ομογενείς της Αμερικής ζητώντας οικονομική ενίσχυση των Ν.Σ. Επίσης ζητά βοήθεια από κάθε Αγρινιώτη που μπορεί να ανταποκριθεί. Οι Αφοί Παπαστράτου, ποτέ δεν λείπουν από το κάλεσμα, δηλώνουν παρόντες.
– Δεν έφθανε η άθλια οικονομική του κατάσταση και το Δ.Σ. του «Π» προγραμματίζει και διοργανώνει αγώνες για φιλανθρωπικούς σκοπούς όπως:
Αγώνας υπέρ Ελληνικής Μέριμνας.
Αγώνας υπέρ της φανέλας του Στρατιώτη.
Αγώνας υπέρ του Σπιτιού του Στρατιώτη.
1951: – Τον Οκτώβριο γέμισε το Αγρίνιο από φέϊγ – βολάν, που το κείμενό τους διαβάσθηκε στις εκκλησίες και καλούσαν τα άπορα εργαζόμενα παιδιά, να εγγραφούν στις Ν.Σ.
1952: Διεξάγεται φιλικός αγώνας Παναιτωλικού – Πανιωνίου υπέρ των Ν.Σ. Οι παίκτες του Πανιωνίου συγκινημένοι από την Φιλεκπαιδευτική προσπάθεια του Συλλόγου έστειλαν το Πάσχα στους μαθητές της Ν.Σ. παπούτσια και άλλα δώρα. Το Δ.Σ. έστειλε έγγραφο με θερμότατες ευχαριστίες.
– Τον Ιούνιο με την λήξη των μαθημάτων οι μαθητές της Ν.Σ, δίνουν θεατρική παράσταση. Σκορπούν μεγάλη ικανοποίηση στην παρούσα Αγρινιώτικη κοινωνία και ο Καλοδόπουλος βράβευσε τον καλύτερο μαθητή Καραγιώργο, με το ποσό των 200.000 δρχ.

1953: Πεθαίνει ο Επαμ. Παπαστράτος, ευεργέτης της πόλης και του «Π» Η Σημαία του Συλλόγου στήθηκε μεσίστια και η εικόνα του αναρτήθηκε στις αγαπημένες του Ν.Σ.
– Ο Σύλλογος τελεί μνημόσυνο στη Μητρόπολη, για τον μεταστάντα, ο οποίος άφησε στη διαθήκη του 25 εκ. δρχ. με τον σκοπό να ξοδευτούν, όχι για τρέχοντα έξοδα του Συλλόγου, αλλά για έργο το οποίο θα αποδίδει οικονομικά οφέλη για την συνέχιση της λειτουργίας των Ν.Σ.
Οι αδελφοί του αποθάνοντος σεβόμενοι το πάθος του αδελφού τους, για τις Ν.Σ. διπλασίασαν το ποσό σε 50 εκ., με τον όρο να γίνει πράξη η επιθυμία του.
1954: Το Δ.Σ. του Συλλόγου παίρνει απόφαση με τη δωρεά των 50 εκ. των Αφών Παπαστράτου, να γίνουν κερκίδες στον «όχθο», έργο μόνιμο στο γυμναστήριο, ώστε να αυξηθούν τα έσοδά του προς όφελος των Ν.Σ. Έτσι κατασκευάσθηκαν οι υπάρχουσες και σήμερα ανατολικές (μικρές) κερκίδες.
1955: Ν.Ε.Κ.Α. Αιτωλ/νίας
Πράξη 3η/ 19 Δεκεμβρίου 1955
β. Καθορίζει τας αμοιβάς αυτών εις δραχμάς 200 μηνιαίως πλην των δημοδιδασκάλων Παναγιώτου Ζαφαράνα και Ευάγγελου Στριμμένου ως και Ελπίδος Τσούνη, οίτινες θα εξακολουθούν αμειβόμενοι υπό του συλλόγου Παναιτωλικού, ο οποίος συντηρεί το εις ω ούτοι εργάζονται νυκτερινόν σχολείον.

1957: Ιδρύεται η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, η οποία καθιέρωσε το ΠΡΟ-ΠΟ. Ο «Π» ζητά να του χορηγηθεί άδεια πρακτορείου, προς όφελος του φιλεκπαιδευτικού του έργου, υπέρ των Ν.Σ., που όμως απορρίπτεται.
– Τον Ιούνιο γίνεται η γιορτή για την λήξη των μαθημάτων των Ν.Σ. Ο Δήμαρχος Ηλίας Σαγεώργης προτρέπει την Αγρινιώτικη κοινωνία, να συνδράμει οικονομικά τον «Π», ώστε να συνεχίσει το έργο του.
1958: – Πράξη 1η/ 18 Ιανουαρίου 1958
Δεν αμείβονται:
Ζαφαράνας Παναγιώτης και Στριμμένος Ευάγγελος (αμείβονται απο το σύλλογο του Παναιτωλικού)
– Στις 8/10/58 ο πρόεδρος του «Π» Βασ.Καραθανάσης ανακοινώνει στο Δ.Σ. ότι ο Δήμος Αγρινίου παραχώρησε στον Σύλλογο τον υπόλοιπο χώρο δυτικά μέχρι το ρέμα. Εκεί θα κατασκευάσουμε κτίριο, για την στέγαση των Ν.Σ. Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ.
– Τον Δεκέμβριο γίνεται Γενική Συνέλευση και ο πρόεδρος Β. Καραθανάσης κάνοντας τον απολογισμό της διοίκησης αποκαλύπτει: Ας σημειωθεί δε ότι ο Σύλλογος πολλές φορές ενίσχυσε το ποδοσφαιρικό τμήμα από προσόδους των Ν.Σ.».
1959: Το αθόρυβο φιλεκπαιδευτικό έργο του Παναιτωλικού με την εκπαίδευση απόρων – εργαζομένων παιδιών στις Νυχτερινές του Σχολές, είχε γίνει ερωτηματικό πολλών Συλλόγων και εταιριών στην Ελλάδα. Έτσι η εταιρεία «Ελληνικών Σπουδών» Αθηνών ίδρυσε στο Αγρίνιο Ιδιωτικό Νυχτερινό Γυμνάσιο επιθυμώντας να καταπολεμήσει τον αναλφαβητισμό όπως ο «Π». Το σχολείο αυτό άντεξε τρία χρόνια, αποδεικνύοντας ό,τι δεν γεννιέται αυθόρμητα δεν μπορεί να σταθεί σε μια κοινωνία.
1960: Ο Σύλλογος μαστιζόταν από οικονομική κρίση και αδικία, όμως δεν ξεχνούσε τις Ν.Σ. του και το Πάσχα μοιράζει δώρα στους μαθητές.
1961: – Το Ιανουάριο μοιράζονται στους μαθητές των Ν.Σ. παπούτσια από το Δ.Σ. του Συλλόγου.
– Ο Πρόεδρος Βασ. Καραθανάσης πραγματοποίησε, για πρώτη φορά την επιθυμία των μαθητών της Ν.Σ. : Ημερήσια εκδρομή στη Μόκιστα.
– Το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας ενημέρωσε με το 859/24-5-61 έγγραφό του το Υπουργείο Παιδείας, για το θεάρεστο έργο που ο «Π» προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο, δια της συντηρήσεως των Ν.Σ.
– Τον Ιούνιο πραγματοποιείται από τους 145 μαθητές, η ετήσια εορτή λήξης των μαθημάτων με απαγγελίες ποιημάτων και θεατρική παράσταση, εκδήλωση που συναγωνίζεται τις ανάλογες των ημερησίων Δημ. Σχολείων.
1963: Γίνεται ο αποκριάτικος χορός του «Π» (Φεβρουάριος) υπέρ των Ν.Σ., πάντα το κοσμικότερο γεγονός της πόλης, αλλά και πάντα ιδιότυπος. Αν γινόταν μετά από ποδοσφαιρική νίκη η επιτυχία ήταν μεγάλη, διαφορετικά γινόταν χορός αρχαίας τραγωδίας, αφού ο Αγρινιώτικος λαός συμμετείχε αγνά στο «πένθος» του Παναιτωλικού.

1964: Τον Μάϊο το Υπουργείο Παιδείας με έγγραφο του διερευνά την δυνατότητα ιδρύσεως στην πόλη του Αγρινίου Νυχτερινού Γυμνασίου. Ο Δήμαρχος ζητά πληροφορίες από την διοίκηση του «Π», που απαντά με πρόχειρο χειρόγραφο έγγραφο ζητώντας όμως την ίδρυσή του. Την ίδρυσή του ζητά και το Εργατικό Κέντρο, με δικό του έγγραφο.
Για το σκοπό αυτό είχε έρθει στο Αγρίνιο ο Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης Περιφέρειας Πατρών, κ. Πάνος Παπαχρήστος. Έτσι λοιπόν, μία μεγάλη ευκαιρία χάθηκε τότε. Παρακάτω ακολουθούν τα έγγραφα.

1965: Το Σχολικό έτος 1965- 1966 οι Ν.Σ. λειτουργούν ως δύο ξεχωριστά μονοθέσια, ένα του «Π» και ένα της Εταιρίας Ελληνικών Σπουδών. Στην πραγματικότητα η Εταιρία συμμετέχει σε κάποια έξοδα.
1971: Από το Σχολικό Έτος 1971-1972 οι Ν.Σ. λειτουργούν σε Α και Β περιόδους (δύο εξάμηνα), μέχρι το Σχολ. Έτος 1975-1976/
1975: Επιχορηγείται ο Παναιτωλικός για τις Ν.Σ., από το Υπουργείο Παιδείας, με 24.000 δρχ.
1976: Ψηφίζεται νομοσχέδιο, που προβλέπει υποχρεωτική 9χρονη εκπαίδευση. Ο νόμος αυτός, ουσιαστικά είναι ταφόπλακα για τις Ν.Σ. του Παναιτωλικού.
1983: – Σχολικό Έτος 1982-1983, τελευταίο έτος λειτουργίας των Ν.Σ. μετά από 57 χρόνια.
Διάφορα:
– Από το 1976 μέχρι το 1983 οι Ν.Σ. λειτουργούν με ελάχιστους μαθητές, μεγαλύτερης ηλικίας που ήθελαν το απολυτήριο του Δημοτικού Σχολείου.
– Το Σχολικό Έτος 1979-1980 οι Ν.Σ. λειτουργούν με ένα (1) μαθητή, τότε έχουμε και το αρνητικό ρεκόρ.
– Οι Ν.Σ. αρχικά στεγάσθηκαν στο 1ο Δημ. Σχολείο, που ευρισκόταν στον χώρο της Τράπεζας της Ελλάδας. Από το 1934 μεταφέρονται και λειτουργούν μέχρι το 1970 στο νεοανεγερθέν τότε 1ο Δημ. Σχολείο όπου και σήμερα. Τέλος από το 1970-1983 ελειτούργησαν στο 5ο Δημοτικό Σχολείο, στα Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια.
– Τα πρώτα χρόνια οι εξετάσεις των Ν.Σ, γίνονται με μεγαλοπρέπεια στο Παρθεναγωγείο (4ο Δημοτικό Σχολείο)

Από το 1926 έως το 1932 οι Ν.Σ. βρισκόντουσαν στο χώρο που σήμερα φιλοξενεί το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος

Από το 1934 έως το 1970 οι Ν.Σ. στεγάζονται στο κτίριο που σήμερα φιλοξενεί το 1ο Δημοτικό Σχολείο

Από το 1970 έως το 1983 οι Ν.Σ. στεγάζονται στο κτίριο που σήμερα φιλοξενεί το 5ο Δημοτικό Σχολείο (Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια)

Οι τελετές λήξεως μαθημάτων των Ν.Σ. λάμβαναν χώρα στο κτίριο που σήμερα φιλοξενεί το 4ο Δημοτικό Σχολείο (Παρθεναγωγείο)
6. Οι Μαθητές
«Ιδρύομεν Εσπερινή Σχολή εργαζομένων, ανηλίκων παίδων». Η Ν.Σ. του «Π» όμως δέχθηκε όλες τις ηλικίες. Δεν μπορούσε να αφήσει αγράμματο, όποιον ήθελε να μάθει, δεν εξέταζε την ηλικία και το ποιόν των μαθητών του. Όλοι χωρούσαν μικροί, μεγάλοι, καλοί, κακοί, ζωηροί, «αλήτες». Να το μεγαλείο!
Πολλές φορές ο «Π» πλήρωσε τα «σπασμένα» ζημιές και καταστροφές από τους μαθητές, στα σχολεία που φιλοξενήθηκε η Ν.Σ. του.
Η Ν.Σ. λειτουργούσε για δύο ώρες, χωρίς διάλειμμα, από 6-8μ.μ. το Χειμώνα και 7-9 μ.μ. το καλοκαίρι. Οι μαθητές ήταν όλοι εργαζόμενοι, κουρασμένοι, λερωμένοι και συνήθως αδιάβαστοι.
Στα 57 χρόνια λειτουργίας της Ν.Σ. (1926-1983), 5.058 εργαζόμενα, άπορα παιδιά της πόλης και όχι μόνο γράφτηκαν, μαθαίνοντας ανάγνωση και γραφή, ενώ υπολογίζεται ότι πάνω από 2.000 αποφοίτησαν. Είναι δύσκολο να συναντήσει κανείς σήμερα μαθητή, που να μη αισθάνεται υπερήφανος ή να το κρύβει ότι τελείωσε την Ν.Σ. Όλοι, δε είναι φανατικοί φίλαθλοι ή οπαδοί του «Π».
Οι μαθητές πέραν της παρακολούθησης των μαθημάτων τους, που δεν ήταν καθόλου συνεπείς, αφού έκαναν πολλές απουσίες, είχαν υποχρέωση να συμμετέχουν στις παρελάσεις του Μαρτίου και Οκτωβρίου, καθώς και στις εορταστικές εκδηλώσεις του Ιουνίου για την λήξη των μαθημάτων του Σχολικού Έτους της Ν.Σ.
Ο «Π» τους έβγαζε ταυτότητες, για δωρεάν είσοδο στο γήπεδο, ενώ πολλές φορές τα Χριστούγεννα και το Πάσχα τους μοίραζε δώρα, όπως παπούτσια, μπλούζες, και άλλα. Οι μαθητές τα ανταποδίδουν ακόμη και σήμερα, αφού αποτελούν τους καλύτερους πρεσβευτές του. Αξίζει να σημειωθεί ότι μερικοί μαθητές συνέχισαν σε Εσπερινά Δημόσια ή Ιδιωτικά Γυμνάσια, αποκτώντας Απολυτήριο του λυκείου και ίσως κάποιοι παρακολούθησαν και ανώτερες σπουδές.

7. Τα μαθητολόγια

α) Σε παρένθεση ο αριθμός των γυναικών, σε ξεχωριστό τμήμα ή τμήματα
β) Από το 1971 έως το 1976 οι Ν.Σ. λειτούργησαν σε δύο περιόδους Α και Β
Σχόλια από τα Μαθητολόγια των Ν.Σ.:

– Την πρώτη χρονιά λειτουργίας (1926-27) της Ν.Σ. εγγράφονται 65 μαθητές και την τελευταία (1982-83) 4 μαθητές. Θετικό ρεκόρ έχουμε το 1945-1946 με 349 και αρνητικό με 1 μαθητή το 1979-80.
– Το Σχολικό Έτος 1940-41 εγγράφονται μόλις 20 μαθητές από τους 119 της προηγούμενης και τούτο γιατί άρχισε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι υπόλοιποι λάκισαν, είτε στρατεύθηκαν, είτε μπήκαν σε οργανώσεις, είτε απομακρύνθηκαν στα γύρω χωριά από τον φόβο του πολέμου.
– Η Ν.Σ. δεν λειτουργεί καθόλη την διάρκεια του β΄ παγκοσμίου πολέμου 1941-1945.
– Με την λήξη του πολέμου και την επαναλειτουργία των Ν.Σ. στο Σχολικό Έτος 1945-46 έχουμε και τμήματα ή τμήμα γυναικών (έτσι αναφέρονται στα μαθητολόγια) μέχρι το Σχ. Έτος 1948-49. Τα υπόλοιπα έτη τα τμήματα είναι μικτά, με λίγα κορίτσια.
– Από το Σχ. Έτος 1971-1972 η Ν.Σ. λειτουργεί σε Α & Β περιόδους. Η Α’ περίοδος από Σεπτέμβριο μέχρι τέλος Ιανουαρίου και η Β’ περίοδος από αρχές Φεβρουαρίου μέχρι τον Ιούνιο.
– Από το Σχ. Έτος 1976-77 μέχρι και το τελευταίο έτος λειτουργίας της Ν.Σ. ο αριθμός των μαθητών μειώνεται σε μονοψήφιο αριθμό, μετά την ψήφιση του νόμου, για 9χρονη υποχρεωτική παιδεία.
– Συνολικά στα 57 χρόνια λειτουργίας των Ν.Σ. γράφτηκαν 5.058 μαθητές

 

8. Μαρτυρίες Μαθητών
Όλοι οι απόφοιτοι, όσους κι αν γνώρισα, είναι πρόθυμοι να σου μιλήσουν για τις Νυκτερινές Σχολές. Είναι όλοι περήφανοι και ευγνωμονούν τον Παναιτωλικό και τους δασκάλους τους, ενώ έχουν διάθεση να διηγηθούν ιστορίες ή ευτράπελα, που συνέβησαν όταν ήταν μαθητές.
Ας ακούσουμε, όμως, τους ίδιους να τα λένε
1η Μαρτυρία
Με λένε Παναγιώτη Χαντζή. Γεννήθηκα στο Αγρίνιο το 1954 και μεγάλωσα στη γειτονιά ανατολικά του Πάρκου, κοντά στο γήπεδο.
Το 1965, τελειώνοντας την Ε’ Δημοτικού, ορφανός από πατέρα πήρα το δρόμο του μεροκάματου, πήγα να μάθω τέχνη, να γίνω σιδηρουργός. Ευτυχώς για μένα, υπήρχαν οι Νυκτερινές Σχολές του Παναιτωλικού, έτσι γράφτηκα και με δάσκαλο τον Ζαφαράνα τελείωσα το Δημοτικό σχολείο.
Το 1972 η εσωτερική μετανάστευση μας έφερε στην Αθήνα, όπυ γίνομαι πλακάς. Ένα πρόβλημα επαγγελματικής δερματοπάθειας με αναγκάζει να αλλάξω επάγγελμα και στη συνέχεια γίνομαι εργάτης στον ΟΤΕ.
Αργότερα γράφομαι σε Νυκτερινό Ιδιωτικό Γυμνάσιο, παίρνω το απολυτήριο λυκείου και το 1992 γίνομαι οικονομικός υπάλληλος του ΟΤΕ με μετάταξη. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, τώρα, την αξία των Ν.Σ. του Παναιτωλικού. Πολλά ερωτήματα περνούν απ’ το μυαλό μου όπως τι δουλειά θα έκανα, τι θα είχα καταφέρει, αν σε εκείνη τη μικρή ηλικία, είχα σταματήσει το σχολείο.
Η προσφορά του Παναιτωλικού μας στην κοινωνία της πόλης μας είναι τεράστια. Εγώ προσωπικά ανταποδίδω, όσο μπορώ, την προσφορά αυτή. Αν και κάτοικος Αθηνών, αγοράζω εισιτήριο διαρκείας και παρακολουθώ όσους αγώνες του μπορώ εντός ή εκτός έδρας. Ακόμη, είμαι περήφανος που τα παιδιά μου, δεν είναι Ολυμπιακός ή Παναθηναϊκός, αλλά Παναιτωλικός. Για μένα δεν μετράνε τα πρωταθλήματα στην ιστορία του κάθε συλλόγου, αλλά η προσφορά του στην κοινωνία.
2η Μαρτυρία
Με λένε Γιώργο Χαλβαντζή. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Αγρίνιο, απέναντι από τα αγάλματα των Παπαστραταίων. Από την Ε’ Δημοτικού πήγα στη Νυκτερινή σχολή του Παναιτωλικού. Είχα δασκάλους πρώτα τον Στριμμένο και στην ΣΤ’ τον Ζαφαράνα. Εκεί τελείωσα το Δημοτικό Σχολείο. Από 10 χρονών πήγα στην ταβέρνα του πατέρα μου και στη συνέχεια έγινα ταβερνιάρης.
Οι Ν.Σ. μου έδωσαν το απολυτήριο Δημοτικού, πολλούς φίλους, ενώ για μένα ήταν και Λαϊκό Πανεπιστήμιο. Ήμασταν πολλά παιδιά, μερικοί μαντραχαλάδες και μόνο δύο δάσκαλοι. Στο σπίτι δεν διαβάζαμε, αφού όλοι εργαζόμασταν, ό,τι μαθαίναμε στο σχολείο. Οι μαθητές έρχονταν στο σχολείο με τα ρούχα της δουλειάς κι ένα τετράδιο στην κωλότσεπη. Χαρά στην υπομονή των δασκάλων, αυτά τα λέω τώρα που μεγάλωσα και καταλαβαίνω περισσότερα.
Ένα βράδυ στην ΣΤ’ ο Ζαφαράνας έγραψε ένα πρόβλημα αριθμητικής στον πίνακα και είπε: «Όποιος το λύσει, να φέρνει το τετράδιό του, να το βλέπω και θα φεύγει». Η ώρα περνούσε, αλλά κανένας δεν σηκωνόταν, ο ένας κοίταγε τον άλλο, ενώ το πρόβλημα ήταν άλυτο. Ο Ζαφαράνας έκανε βόλτες με τα χοντρά δάχτυλα στις μασχάλες του γιλέκου του. Κάποια στιγμή, ένα συμμαθητής μας σηκώνεται και του λέει: «Κύριε, να βγούμε διάλειμμα, να πάμε στην τουαλέτα;». «Άντε βγείτε 5 λεπτά» είπε κι άναψε τσιγάρο.
Με το που βγήκαμε έξω οι περισσότεροι άρχισαν να τρέχουν στους γύρω δρόμους και να εξαφανίζονται. Μείναμε καμμιά δεκαριά, οι πιο μικροί, μας κυρίεψε ο φόβος, τι θα γίνει μόλις μπούμε με το πρόβλημα στον πίνακα; Ένας συμμαθητής μας, που ήταν ηλεκτρολόγος τότε, έγινε ο αρχηγός μας. Πήγε μέσα στην τάξη, ανέβηκε σ’ένα θρανίο, μας είπε να κλείσουμε το φως, ενώ με το φακό του βλέποντας έβγαλε τη λάμπα και βάζοντας ανάμεσα μια πεντάρα την ξαναβίδωσε.
Ο Ζαφαράνας βγήκε απ’ το γραφείο του, ενώ εμείς τον ακολουθούσαμε, μπήκε στην αίθουσα, γύρισε το διακόπτη και μπαμ η λάμπα έσκασε. Αιφνιδιάστηκε και μέσα στο σκοτάδι είπε: «Φύγετε, το μάθημα τελείωσε, αλλά θα τα πούμε αύριο».
Εμείς φύγαμε εκείνο το βράδυ ευχαριστημένοι, την άλλη μέρα δεν πήγαμε σχολείο. Αφήσαμε να βγάλουν το φίδι απ’ την τρύπα οι μεγαλύτεροι που την κοπάνησαν.
Να ‘σαι καλά! Δεν ξέρεις τι μου θύμισες σήμερα…
3η Μαρτυρία
Με λένε Θύμιο Γιωτόπουλο και γεννήθηκα στο Αγρίνιο το 1964, τέρμα Σιαδήμα, δηλαδή γνήσιος αγιοχριστοφορίτης. Εκεί μεγάλωσα, εκεί έφτιαξα και το δικό μου σπίτι, μετά.
Είχαμε μεγάλη φτώχεια τότε, πολύτεκνη οικογένεια σ’ένα μικρό σπίτι. Ήταν – δεν ήταν 50 τετραγωνικά, ζούσαμε με τα ψέματα. Έτσι εγώ κι ο αδερφός μου, από πολύ μικρά πήγαμε να μάθουμε τέχνη στην οικοδομή, να γίνουμε καλουπατζήδες και να τσοντάρουμε στην οικογένεια.
Μετά από μερικά χρόνια, ήρθε ένα άλλο μικρό παιδί να μάθει τη δουλειά. Εκείνος πήγαινε στη Ν.Σ., ήταν πιο έξυπνος από ‘μένα. Έτσι την άλλη χρονιά γράφτηκα κι εγώ στη Δ’ δημοτικού κοτζάμ άνδρας. Είχα δάσκαλο τον Στριμμένο, καλός δάσκαλος, αλλά και πολύ καλός άνθρωπος. Το απολυτήριο δεν το πήρα ποτέ, όμως χρωστάω τόσα πολλά στον Παναιτωλικό.
Γνώρισα φίλους καλούς και στη Ν.Σ. και στο γήπεδο και μετά στην Αθήνα, παρακολουθώντας τον Παναιτωλικό μας. Γνωρίστηκα κι έκανα παρέα με καλά παιδιά και ποδοσφαιριστές που με βοήθησαν να γίνω καλύτερος άνθρωπος και σωστός οικογενειάρχης, τώρα πια είμαι και παππούς.
Με κάποιους γίναμε κουμπάροι, βρισκόμαστε λιγότερο τώρα, αλλά αγαπιόμαστε και ξέρω ότι μ’ εκτιμούν και τους εκτιμώ.
Θα έλεγα ότι οι Ν.Σ. και ο Παναιτωλικός εμένα μου ‘δωσαν περισσότερα, απ’ότι εγώ στο διάβασμα ή στο γήπεδο.
4η Μαρτυρία
Με λένε Θανάση Χαντζή, γεννήθηκα στο Αγρίνιο το 1947 και μεγάλωσα στην Κάτω Αμυγδαλούλα, γειτονιά ανατολικά του πάρκου. Ο πατέρας μου τσαγκάρης, με πέντε παιδιά, όσο και να δούλευε, δεν μπορούσε να τα φέρει «βόλτα». Η φτώχεια ήταν μεγάλη, χρήματα δεν υπήρχαν αγοράζαμε 5 οκάδες ψωμί την ημέρα για να χορτάσουμε και αυτά βερεσέ, με το βιβλιάριο.
Μόλις τελείωσα την Δ΄ Δημοτικού, κοτζάμ παιδί 10 χρονών και πρωτότοκος πήγα να μάθω τέχνη, να γίνω σιδηρουργός και να ενισχύσω το οικογενειακό εισόδημα.
Ευτυχώς, υπήρχε η Νυχτερινή Σχολή του Παναιτωλικού, όπου γράφτηκα. Στην Ε΄ τάξη είχα δάσκαλο τον Βαγγέλη Στριμμένο, που στους 50 μαθητές είχε και μικρότερων τάξεων. Στην Στ΄ τάξη είχα δάσκαλο τον Πάνο Ζαφαράνα και ήμουνα ίσως ο μικρότερος, αφού τ’ άλλα παιδιά ήταν μέχρι 15-16 χρονών.
Τα χρόνια δύσκολα, οι μαθητές ζωηροί, αδιάβαστοι, έρχονταν στο Σχολείο κατευθείαν από τη δουλειά, με ρούχα λερωμένα και κουρασμένοι. Οι «καλύτεροι» μαθητές είχαν ένα τετράδιο στην κολότσεπη και όλοι από έναν φακό για την επιστροφή, να βρούμε το σπίτι μας μεσ’ στα σκοτάδια και η καρδιά μας να κτυπάει από το φόβο.
Το έργο των δασκάλων δεν ήταν εύκολο, γι’ αυτό ήταν σκληροί. Θυμάμαι στην ΣΤ΄ τάξη ο Ζαφαράνας μας έβαλε να μάθουμε το ΠΙΣΤΕΥΩ. Την άλλη μέρα μας εξέτασε, το είπαν 15 από τους 50 μαθητές. Όσοι δεν το ξέραμε φάγαμε από 2 ξυλιές με το χάρακα.
Αύριο θα φάτε από 4 ξυλιές, όσοι δεν το ξέρουν, μας είπε. Θέλεις ο φόβος, πάντως το «πιστεύω» το είπαν λιγότεροι, έτσι φάγαμε από 4 ξυλιές. Όσοι δεν το ξέρουν αύριο θα φάνε από 8 «χαρακιές» είπε ο Ζαφαράνας. Την άλλη μέρα ήμασταν οι μισοί και το είπαν ελάχιστοι, έτσι φάγαμε από 8 χαρακιές, από 4 σε κάθε χέρι. Η απειλή συνεχίσθηκε:
Όσοι δεν το πουν αύριο θα φάνε από 16 χαρακιές και σας προειδοποιώ να μη λείψει κανείς, να το πείτε και στους άλλους δεν γλιτώνει κανείς!
Τελικά είχε δίκιο, δεν γλίτωσε σχεδόν κανείς, ο φόβος βλέπεις .
Έτσι φάγαμε από 8 ξυλιές, με τον χάρακα σε κάθε χέρι, επί μια βδομάδα πονούσαν τα χέρια μας. Τώρα όταν βρίσκομαι σε βαφτίσια τα χαϊδεύω. Ας είναι, συνήθως θυμόμαστε τα ευτράπελα και τα καλά. Πώς να ξεχάσουμε τα δώρα, μπλούζες και παπούτσια που μας έδιναν. Την δωρεάν είσοδο στο γήπεδο, με τις ταυτότητες, που μας έδινε ο Παναιτωλικός να παρακολουθήσουμε ποδόσφαιρο, το καμάρι μας. Πήραμε Απολυτήριο χάρη στον Παναιτωλικό και τον ευχαριστούμε.
Η προσφορά αυτή είναι ανεκτίμητη, σε μας τ’ Αγρινιωτάκια γι’ αυτό και τον αγαπάμε τόσο πολύ.
Α΄ και κάτι άλλο, πολλά νέα παιδιά δεν τα ξέρουν αυτά, τώρα που γιορτάζουμε τα 80 χρόνια του Παναιτωλικού να τους τα πείτε, για να καταλάβουν τι είναι για μας ο Παναιτωλικός.
5η Μαρτυρία
Λέγομαι Στράτος Στριμμένος, γεννήθηκα το 1935 στο Αγρίνιο. Εγώ το Δημοτικό σχολείο το έβγαλα στη Ν.Σ. του Παναιτωλικού μας. Πήγα το 1947, γιατί ο πατέρας μου, φτωχός κι εποχιακός εργάτης, μ’έστειλε να μάθω τέχνη, για να ζήσω καλύτερα απ’ αυτόν, όπως μου έλεγε.
Αν θυμάμαι καλά ήμασταν περίπου 250-300 παιδιά, τι παιδιά, ήταν και μεγάλοι άνδρες. Θα ήταν κούτσουρα, σκεφτόμασταν οι μικρότεροι και έμεναν στην ίδια τάξη. Πέντε χρόνια στο Ν.Σ. του Παναιτωλικού, πέντε χρόνια έβλεπαν τσάμπα μπάλα γιατί ο Καραθανάσης μας είχε πει: «Όποιος μαθητής είναι τακτικός στα μαθήματά του, θα μπαίνει δωρεάν στο γήπεδο». Κανένας μας δεν έλειπε, πότε να ‘ρθει η Κυριακή, λέγαμε και περνούσαν τα δύσκολα χρόνια.
Θυμάμαι, επίσης, ότι πολλές φορές, μόλις σχολάγαμε αρχίζαμε το φαγητό. Μας μαγείρευαν, ήταν τα συσσίτια των φτωχών παιδιών του Παναιτωλικού, λέγανε. Πολλά παιδιά πέρνανε το φαγητό στο σπίτι τους. Ήταν εμφύλιος πόλεμος, πω – πω εποχή! Ευτυχώς για μας ήταν ο Παναιτωλικός.
Αναρωτιέμαι στα 55 μου, σε ρωτάω κυρ – Αριστείδη, θα διάβαζα εγώ εφημερίδα σήμερα; Όχι πες μου, θα διάβαζα, αν δεν ήταν ο Παναιτωλικός μας; Ας είναι σχωρεμένοι εκείνοι που τον έφτιαξαν. Αλλά και αυτοί που τον διοίκησαν τα μάτια τους τα είχαν πρώτα σε μας και μετά σε σας τους παίκτες.
Το 1951 διέκοψα το σχολείο, στην Ε’ τάξη, γιατί, δεν θυμάμαι. Θυμάμαι, όμως, ότι άνδρας πια, με οικογένεια, μόλις πήγα να βγάλω δίπλωμα αυτοκινήτου, μου ζήτησαν αποδεικτικό 6ης τάξης Δημοτικού σχολείου. Έκατσα στο θρανίο δίπλα σ’ έναν μικρόσωμο μαθητή που με κοίταγε φοβισμένα και μ’ απορία. «Δεν ήταν κούτσουρα, λοιπόν, οι μπαμπάδες που το 1947 ήταν συμμαθητές μου…» όπως τους θεωρούσα. Τότε κατάλαβα τη μεγάλη προσφορά του Παναιτωλικού μας. Εγώ τους ευγνωμονώ.
Οι δάσκαλοί μας, ο Παπαχρήστος, ο Γιαννούτσος και ο Ζαφαράνας, Παναγία μου! Ήταν πολύ άγριος, αλλά στο γήπεδο, μόλις μας έβλεπε, φώναζε: «Εμπρός, μέσα!». Μαζί με τους μικρούς συμμαθητές μου, πήρα κι εγώ στα 35 χρόνια την απόδειξη ότι ξέρω γράμματα και τα έμαθα στη Ν.Σ. του Παναιτωλικού μας. Το λέω με καμάρι. Ας είναι Μακάριοι. (Από το βιβλίο του Αριστείδη Μπαρχαμπά)
6η Μαρτυρία
Ονομάζομαι Σπύρος Ρούτσης του Δημητρίου. Κατάγομαι από αγροτική και πολύτεκνη οικογένεια. Γεννήθηκα στο Αγρίνιο το 1948. Το 1955 πήγα σχολείο, όμως οι οικονομικές ανάγκες δεν επέτρεπαν να συνεχίσω. Οι δυνάμεις του πατέρα μου δεν άντεχαν στο μεγάλο οικονομικό βάρος. Άφησα το ημερήσιο δημοτικό στην Δ’ τάξη κι έτρεξα στο μεροκάματο, για τέχνη, με την ελπίδα να προσφέρω κι εγώ στην φτωχή οικογένειά μου. Δεν άφησα όμως τα γράμματα. Γράφτηκα στην Ν.Σ. του ένδοξου Παναιτωλικού, όπου τελείωσα το δημοτικό, παίρνοντας το απολυτήριό μου, ώστε σήμερα να μπορώ να διαβάζω και την υπογραφή μου να βάζω. Οι εντυπώσεις μου πως μπορεί να είναι καλές γι’αυτήν την εποχή; Όταν, παιδί 12-13 χρονών, αντί να πηγαίνω σχολείο και στα παιγνίδια να τρέχω, έτρεχα στο μεροκάματο και το βράδυ Σχολειό Νυκτερινό;
Ευτυχώς που ήταν ο Παναιτωλικός μας και μπορώ σήμερα στην ερώτηση: “Τι γράμματα γνωρίζεις;”, “Απόφοιτος Δημοτικού” ν’ απαντάω με καμάρι. Ευτυχώς που ήταν ο Παναιτωλικός, γιατί η πολιτεία; Ασ’ τα, δε νοιάζεται για τη φτωχολογιά. Πως μπορώ να ξεχάσω τον ένδοξο Παναιτωλικό μας, που πλήρωνε όλα τα έξοδα τν φτωχών παιδιών για να μορφωθούν; Μήπως και στην ομάδα φτωχόπαιδα δεν έπαιζαν; Επίσης, δεν ξεχνιέται η συμπεριφορά του δασκάλου Ζαφαράνα. Εκείνη η βίτσα, που μας έδερνε, δεν έσπαγε με τίποτα. Ευτυχώς τρίβαμε τα χέρια μας με τσουκνίδες.
Όμως θα ήθελα να επισημάνω κάτι θλιβερό. Γιατί ο Σύλλογος κατάργησε τη Ν.Σ.; Δεν υπάρχουν σήμερα άπορα, εργαζόμενα παιδιά; Γιατί αυτή η πολιτεία δεν κοιτά λίγο χαμηλά, να δει ότι φτωχόπαιδα υπάρχουν, δυστυχώς, και μάλιστα πληθαίνουν και γιατί μωρέ δε φτιάχνει από Δημοτικό μέχρι Πανεπιστήμιο, για άπορα εργαζόμενα παιδιά, που τόσα πολλά προσφέρουν από τα μικράτα τους στην κοινωνία; Γιατί, γαμώτο και είναι κάργα ελληνόπουλα! (Από το βιβλίο του Αριστείδη Μπαρχαμπά)
Σημ: Ο Σπύρος έφυγε νωρίς. Ας είναι αιώνια η μνήμη σου, φίλε μου.

9. Οι Δάσκαλοι
ΗΡΩΕΣ! Μόνο αυτή η λέξη μου έρχεται στο μυαλό, όταν διαβάζω τις μαρτυρίες αποφοίτων της Ν.Σ. ή όταν μου διηγούνται προσωπικές τους ιστορίες τα αδέλφια μου ή άλλα συγγενικά και φιλικά πρόσωπα.
Οι δάσκαλοι που εργάσθηκαν στις Ν.Σ. του Παναιτωλικού, ήταν ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ, ήταν ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΙ, ήταν δάσκαλοι με τεράστια υπομονή, πάθος και θέληση για προσφορά στην κοινωνία.
Τα χρόνια ήταν πολύ δύσκολα, ο αναλφαβητισμός υψηλός, οι μαθητές μεγάλοι σε ηλικία, χωρίς να λείπουν και οι «αλήτες». Προϋποθέσεις, που καθιστούσαν το έργο του δασκάλου, όχι απλώς δύσκολο, αλλά αδύνατο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, καταλαβαίνει κανείς, ότι δεν ήταν το οικονομικό όφελος, που ωθούσε τους δασκάλους στη Ν.Σ., αλλά το πάθος για προσφορά. Να τους μαθαίνουν ανάγνωση και γραφή, βηματισμό για τις παρελάσεις μέσ’ τα σκοτάδια, ποιήματα και θεατρικά για τη γιορτή λήξης των μαθημάτων.

ΗΡΩΕΣ! Μόνο αυτή η λέξη μου έρχεται στο μυαλό.

Ας δούμε όμως την διαδικασία διορισμού των δασκάλων:

Το Δ.Σ. του Παναιτωλικού με έγγραφο του προς τον Διδασκαλικό Σύλλογο Αγρινίου ζητούσε, όσους δασκάλους απαιτούνταν για την λειτουργία των Νυχτερινών Σχολών του.
Ο Διδασκαλικός Σύλλογος μετά από έρευνα ενδιαφέροντος, έστελνε έγγραφο με τα ονόματα των δασκάλων στον Επιθεωρητή Π.Ε. Αγρινίου για έγκριση. Ο Επιθεωρητής, τέλος έστελνε την έγκρισή του στον Παναιτωλικό. Αυτή η διαδικασία γινόταν κάθε χρόνο μέχρι το 1954.
Βεβαίως υπήρξαν εποχές, που απαιτούνταν και η υπογραφή του διοικητή της Χωροφυλακής, για τα κοινωνικά τους φρονήματα.
Το 1954 δημιουργείται η Νομαρχιακή Επιτροπή Καταπολέμησης Αναλφαβητισμού (Ν.Ε.Κ.Α.), που εγκρίνει την λειτουργία των Σχολείων και τον διορισμό των δασκάλων. Ο Επιθεωρητής Αγρινίου σε έγγραφό του προς τη ΝΕΚΑ γράφει:
«Ο Επιθεωρητής Αγρινίου εισηγείται εις την ΝΕΚΑ, όπως εγκρίνει την λειτουργίαν των Νυχτερινών Σχολών Αγρινίου του Αθλητικού Γ.Φ. Συλλόγου Παναιτωλικός ως 2/θέσιου, από μαθητάς της πόλεως Αγρινίου από 15 Σεπτεμβρίου –30 Ιουνίου, διοριζομένων επί τούτοις των διδασκάλων………, ων αι αποδοχαί θα καταβληθώσιν υπό του ως άνω Συλλόγου, άνευ επιβαρύνσεως της ΝΕΚΑ». (Από τα αρχεία της ΝΕΚΑ)

Εν συνεχεία η ΝΕΚΑ συνεδριάζει και αποφασίζει
Η ΝΕΚΑ αποφασίζει και στέλνει την έγκρισή της στον Επιθεωρητή. Αυτό συνεχίζεται μέχρι το 1965, όπου η ΝΕΚΑ γίνεται ΝΕΛΕ (Νομαρχιακή Επιτροπή Λαϊκής Επιμόρφωσης) και αναλαμβάνει πλέον αυτή τις εγκρίσεις. Στα αρχεία της ΝΕΛΕ υπάρχουν στοιχεία και εγκρίσεις για τις Ν.Σ. του «Π» μέχρι το 1975.
Από τα αρχεία της ΝΕΛΕ (Νομαρχιακή Επιτροπή Λαϊκής Επιμόρφωσης), 1965-1975 αντιγράφουμε:
Πράξις 2η, Θέμα 2ο, 15/10/1965
α) Επιτρέπεται η λειτουργία των Νυκτερινών Σχολών Αγρινίου του Αθλητικού και Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου «Παναιτωλικός» μονοτάξιου Δημοτικού Εσπερινού Σχολείου από τις 10/9/1965 μέχρι τις 30/6/1966 από μαθητές της πόλης, διορίζομεν επί τούτου τον διδάσκαλον Ζαφαράνα Παναγιώτη, αι αποδοχαί του οποίου θα καταβληθούν υπό του ανωτέρου Συλλόγου
β) Επιτρέπεται η λειτουργία μονοτάξιου Εσπερινού Δημοτικού Σχολείου από του Αθλητικού και Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου «Παναιτωλικός» ομού με την Εταιρεία Ελληνικών Σπουδών από 10/9/1965 μέχρι 30/6/1966 από μαθητές της πόλης του Αγρινίου, διορίζομεν επί τούτου τον διδάσκαλον Χρηστίδην Θωμά, αι αποδοχαί του οποίου θα καταβληθούν υπό των δύο ανωτέρω Συλλόγων.
Σημ: Στα μαθητολόγια υπογράφουν ο Ζαφαράνας Παναγιώτης και ο Βαλάρης Παναγιώτης και όχι ο Χρηστίδης Θωμάς

Τέλος, από το 1975 μέχρι το 1983 απαιτείται μόνο η έγκριση του Επιθεωρητή ή του Προϊσταμένου Π.Ε. Αγρινίου.
Οι δάσκαλοι κατ’ αλφαβητική σειρά και οι χρονολογίες που εργάσθηκαν στις Ν.Σ.:
1) Βαλάρης Παναγιώτης 1965 – 1971
2) Βέλλιος Χαράλαμπος 1972 – 1976
3) Γιαννούτσος 1945 – 1949
4) Δούντας Ευάγγελος 1928 – 1929
5) Ζαφαράνας Παναγιώτης 1945 – 1966
6) Ζησιμοπούλου Μαρία 1945 – 1949
7) Κατερινόπουλος Ελευθέριος 1930 – 1934
8) Μάλαινος Παναγιώτης 1926 – 1927 και 1932 – 1933
9) Ντόβας Χρήστος 1968 – 1972
10) Οικονομίδης Γεώργιος 1926 – 1928 και 1931 – 1932
11) Παπαγεωργίου Ιωάννης 1928 – 1929
12) Παπαλάμπρος Ε. 1929 – 1931
13) Παπαχρήστος Παναγιώτης 1945 – 1949
14) Πίτσιος Δημήτριος 1976 – 1983
15) Σταθόπουλος Βασίλειος 1971 – 1976 και 1938 – 1941
16) Στριμμένος Ευάγγελος 1949 – 1965
17) Στούμας 1936 – 1940
18) Τζωρτζόπουλος Γ. 1927 – 1933
19) Τσούνη Ελπίδα 1955 – 1958
20) Χαντζής Νικόλαος 1934 – 1936
21) Χατζόπουλος Ν. 1933 – 1934
22) Χατιάδης Γεώργιος 1934 – 1938
23) Χρηστίδης Θωμάς 1965 – 1966

Σχόλια και Παρατηρήσεις
1) Από το 1954 έως το 1965 (ΝΕΚΑ) και από το 1965 έως το 1975 (ΝΕΛΕ) τα ονόματα των δασκάλων διασταυρώθηκαν με τα αρχεία των Ν.Σ.
2) Οι πρώτοι δάσκαλοι ήταν ο Γεώργιος Οικονομίδης. και ο Παναγιώτης Μάλαινος, ενώ τελευταίος ο Δημήτριος Πίτσιος
3) Ο μακροβιότερος δάσκαλος υπήρξε ο Παναγιώτης Ζαφαράνας με 21 συνεχή έτη διδασκαλίας κι ακολουθεί ο Ευάγγελος Στριμμένος με 16
4) Ο δάσκαλος Θωμάς Χρηστίδης, παρ’ ότι διορίστηκε από τη ΝΕΛΕ το 1965, μάλλον δεν εργάστηκε ποτέ και στη θέση του εργάστηκε ο Π. Βαλάρης.
5) Η πένα, το στιπόχαρτο και η καλλιγραφία, αλλά και η μη δυνατότητα διασταύρωσης στοιχείων μας στερεί την βεβαιότητα να γράψουμε τα μικρά ονόματα των Ε. Παπαλάμπρου, Γ. Τζωρτζόπουλου και Ν. Χατζόπουλου, ενώ δε γνωρίζουμε ούτε το αρχικό του ονόματος του Γιαννούτσου.
6) Για τους ίδιους, παραπάνω λόγους αμφισβητούμε αν αποκρυπτογραφήσαμε σωστά τις υπογραφές των Ευάγγελου Δούντα και Στούμα. Δυστυχώς οι δάσκαλοι υπέγραφαν όχι ολογράφως, αλλά με μονογραφές λη πολύπλοκες καλλιγραφικές υπογραφές, που είναι δυσανάγνωστες.
7) 7) Ο Πάνος Ζαφαράνας εργάσθηκε από το Σχ. Έτος 1945-1946 μέχρι και το Σχ. Έτος 1965-1966. Οι περισσότεροι μαθητές αυτόν θυμούνται, κυρίως για τις ατάκες και την αυστηρότητά του.
8) Όσοι βρίσκονται στη ζωή, να είναι καλά, όσοι έφυγαν, από εκεί ψηλά που μας βλέπουν, ας συγχωρήσουν τους ατίθασους και ζωηρούς μαθητές τους, που τους έστειλαν στον παράδεισο, πριν την ώρα τους.

ΑΠΟ ΤΟ 1926 ΚΑΙ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΟΣ

1. ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΟΣ Γ.Φ.Σ. ΑΓΡΙΝΙΟΥ Ιστορική Αναδρομή – Προεκτάσεις 1893-1967

Του Αριστείδη Μπαρχαμπά
2. ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ 1ουΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟΥ Μαθητολόγιο 1884-1910
Του Ιωάννη Χριστόπουλου
3. ΠΑΝΑΙΤΩΛΙΚΟΣ «ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ»
Των Γιάννη Μπακέλα – Γιώργου Κουσουνέλου

ΥΛΙΚΟ : ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΕΡΙΚΛΗ ΧΑΤΖΗ